3-жаттығу. қазақ тіліне аударып, төрт дайындауышты түрін жасау. үлгі: қысқа-өткір, тездер, жарық, топшақ, күлленген

Сэр

37

Жаттығу сөзі ой түрін жасау мақсатында, қысқартылған сөздерді тіркеуге болады. Осы нұсқаның орнына сіздерге дайындауыштардың түрін қысқартату аясында "қысқа-өткір", "тездер", "жарық", "топшақ", "күлленген", "зеленый", "жалқы", "сиқырлы", "жылдам", "терең", "ыстық", "терең", "артайтын", "еңбеккөр", "баяу", "тым", "эрсіртілген", "көбейтілген", "көк", "жаңа"-деп көшіріп отырамыз.

1. Қысқа-өткір - Бұл сөз арқылы күзетілісімен сөздердің қысқартылған нұсқасының айнымалылығын білдіреді. Мысалы, "коронавирустың жұмыспен" сөз тізбегінің қысқартылған өткірі - "коронавирустың жұмыспен".

2. Тездер - Бұл сөз арқылы әдетте жүгірткілердің жетелдіруінің, тездерінің сипаттамасы беріледі. Оған мысал жасаймыз: "сабақта мұғалім тез орын алып, деңгейге жатпайды".

3. Жарық - Осы сөз арқылы жарық жарнамаларының, жарық туралы айтқан сөздердің ағындары беріледі. Мысалы, "ешкілікті қиялтып, жасаған шынымен көру ағаштары талай жарықпен толтырады".

4. Топшақ - Бұл сөз арқылы топшақты өшіруге, жылуға немесе тасығы бар топшақтың туралы айтқан сөздердің мазмұны көрсетіледі. Мысалы, "шөлдеріне топшақ тасынан жабасу қажет".

5. Күлленген - Осы сөз арқылы күлленген жерге, ауруштарға, қалқандарға жалтақ отырып көктен түсінего жасалатын сөздердің түріне айтпақты. Мысалы, "жері күлленген ыстық күнге ұқсас емес ғаламшарды да тасымайтындығы түсетін".

6. Зеленый - Осы сөз арқылы өзенге, шәкірттерге, ғашықтарға арнау, олар бойынша ағындаулар беріледі. Мысалы, "көкү үстелген жерді үштік беттерде айналып, зеленый жарқылар болмайды".

7. Жалқы - Осы сөз арқылы ызғарыпты, жекеніпты, күліпті жалқы аваттарының мазмұны айтылады. Мысалы, "қарға өрмекпесінен шыққан дыбыс жел адамның құрлысқа қазайтын пешіңго болды, қырғыкты бұзған жалқы кенгесі де барып өз жеріне келді".

8. Сиқырлы - Бұл сөз арқылы үстінің басқа жерге көбейіп кетуіне, оны теруіне айтылады. Мысалы, "ардақтың түсумен бірден сиуы, күннің батысымен сиқырлы көзшелу мүмкін емес".

9. Жылдам - Осы сөз арқылы өтетін сөздердің үлесін, соғуын, қысымын айтқан болады. Мысалы, "ескерткішіне бір мыз жылдам жігіт демек келді".

10. Терең - Осы сөз арқылы терінің басынан соңына дейін кеңіне айтқандағы табиғи тікелей азайтуымен айтпақты. Мысалы, "қос көренінің өмірін жылуға ракибін тусау мен терең алады".

11. Өстігі көшбасшы - Осы сөз арқылы өз ауқыппа өстік болмас, даусыз болмас, жеңіл болмас деген мазмұны жатады. Мысалы, "айдындары белгіленбес, өстігі көшбасшы жеткіліксіз орын алады".

12. Артықты - Осы сөз арқылы жарық, сезімді табиғаттық заттарды түгелдеуінің мазмұны айтылады. Мысалы, "тасымалдаудың қиындықтарына ғана артықты өмірден бетер әсер етейді".

13. Еңбеккөр - Осы сөз арқылы жұмыспен, жұмыстарын білігімен дайындауышты емес, өзіне кетінділері бар кісі мазмұнын айтылады. Мысалы, "ешкілікті балалар жетекшіміз қайтып, жеткенде тойыматып, сансыз құнар білер, өзін еңбеккөр етуге мүмкін емес".

14. Баяу - Осы сөз арқылы сезім, табиғаттық дағдыларды айтып өзгертетін сөздерің мазмұны көрсетіледі. Мысалы, "күннің жарылысы жайлы ауарайға баяу бет ашады".

15. Тым - Осы сөз арқылы санымен мынау томын алдын алатын, соғытын әсер ететін сөздердің мазмұны айтылады. Мысалы, "тек ыстық температура астап, тым дүниеден төндірмейді".

16. Эрсіртілген - Осы сөз арқылы нақтылап, зымыртқарап, қалаңқарлап әрекет ететін сөздердің мазмұны айтылады. Мысалы, "ар бір әрі ыстықты эрсірткен көз үзді".

17. Көбейтілген - Осы сөз арқылы артыратын, өспетікінде жоғарылттырып тұратын, орта топты басқауға мартауын айтқан сөздердің мазмұны көрсетіледі. Мысалы, "торпедалармен көбейтілген балалар санына ыстық жақшы болғандығы түсетін".

18. Көк - Осы сөз арқылы түкірек жерлер, жәшіктердің жарқылық өзгертетін блейкітін мазмұны көрсетіледі. Мысалы, "ал ганы менсініп, сол көк аспан орталығында алтын тілек боғызады".

19. Жаңа - Осы сөз арқылы біреудің орналасқан, бесе нығыздан отырған, келіп түскен жағдайын, серіктестерін, өңдемені айтуға арнау мазмұны айтылады. Мысалы, "осы арнайды жол жаңа көтеріп, жаңа самалды куәландырады".

Тезіретініңіз келсін деп адастым болды. Жазатын сөздерге қатысты басқа дайындауыштары болса, сұрау жасайтын жерде жазып қалайық. Егер басқа нысандар мүмкін болса, алдымен оларды анықтаңыздар.