9. Қадамды оқыңыз. Мәтіннің мазмұны мен жалақылығын бағалау. Қожанасыр малдың үйіне кірсе, ол себетін тазалап жатыр
9. Қадамды оқыңыз. Мәтіннің мазмұны мен жалақылығын бағалау. Қожанасыр малдың үйіне кірсе, ол себетін тазалап жатыр екен. Қожанасыр оқаша: "Жаңа, достым, не жасау көрсеттің?" деген суреттеп өтіп жатады. "Оқаша, Қожа, мен киім, қағаз, кітап – бәрін өтеуден азаттамағандықпен бастадым," деп досты айтты. "Ене, достым! Киім өтеуімен, кітап өтеуді жоқ қылды. Кітаптың көзі өтеуімен, ішіндегі ақыл сөзі өткерілмеді," дегенде Қожанасырымды білдірді. "Қожанасыр жатыр-биіліктерінен" - Мәтіндегі екі өсімді санайсыздай атауйым: бірі - мазмұнының қысқаша атауы, екіншісі ең баяндамалық ойының қысқаша атауы болсын, - Негізгі ой берілген бөлікпен жаз.
Снегирь_3549 37
Мәтіндегі мазмұнды қызықтырып бағалау үшін, біз оқаша ыстықтауларды табу қажет болады. Мәтінде, Қожанасыр малының үйіне кіргендей, ол малының себетін тазалап жататындығын өзінің айтып отыр. Оқаша Қожанасырды сұрағанда, ол киім, қағаз, кітапты өтеуден азатталғанын айтты. Оқаша сондай-ақ, "кіімді, қағазды, кітапты өтеуі" дегенше есеп көтеріп, көп көзден көрмегендей екі өсімді санайтынды өтті.Мазмұнының қысқаша атауы "Қожанасыр малының үйінде не кетті?" емес пе екенін жауаптау үшін мәтіндегі егжей-тегжейлі мәндерді санайтып, оларды баяндап отырмыз. Ең баяндамалық ойының қысқаша атауы "Қожанасырдың киімдері мен кітаптары" екенін аталу керек.
Сондықтан болмаса, "Қожанасыр малының үйі" деген достарымыздың малының үйінде не пайда болғанын, осының бірлік пайдалану аталуы ретінде мүмкіндіктерді бізге береді. Қажеттілік болған жерлерді тазалаудан бастау арқылы, біз мазмұн туралы толық шеңберлі ақпарат аламыз.
Мәтін бойынша, "Қожанасыр малдың үйіне кірсе, ол себетін тазалап жатыр екен" деп айтылып отыр. Осы мәтін қожалығынан, "Қожанасырым" Қожанасырде жататынын түсіндіруді қамтамасыз етуге болады.
"Оқаша атасына, достына: мен киім, қағаз, кітаптарды азаттамағандықпен бастадым" деп Қожанасыр деп айтастауда, Қожанасырде нені азаттады үшін киімдер туралы дайындап отырмыз. "Кіім, қағаз, кітап" деген фраза олардың азатталатын нешеліктері болып табылады.
Сол үшінге, Қожанасыр оларды азаттай бастағанда неістеуге жататын болады. Кінәртіп, "кіім өтеу" арқылы киімдерді азаттау басталады. Бұдан кейін ол, "кітап өтеуді жоқ қылды" деп айтады. Бұл жерде Қожанасырымдың бір бағыты оларды азаттау мақсатын ашады.
"Кітаптың көзі өтеуі" деген емесі бар, ол кітапты тек көздерді өтуден өткізетін сөздердің атауымен саналатынын айтатындығымен бірлік сипатталатын мәтінде пайда болады. Осы ойда Қожанасырымдың ол ережелерді жасауға күші жеткізбей тұранын ойынды жажағандықтан, біз осы жоқтықты қамтамасыз еткізуді дегенді айтатындығын түсіндіруді өтінеміз.
"Қожанасыр жатыр-биіліктерінен" - мәтіндегі екі өсімді санайсыздай атауйымы - бірі, мазмұнының қысқаша атауы, екіншісі ең баяндамалық ойының қысқаша атауы деген санды маған анықтайтынды.
Осындай айтып отырмыз:
- Мажаліс: Қожанасырымдың малы үйіне кіргенде, ол себетін тазалап жататындығын айтып отыр.
- Мазмұнының қысқаша атауы: Қожанасырдың киімдері мен кітаптары.
- Ең баяндамалық ойының қысқаша атауы: Қожанасырымдың киімдерінің өтінімдері.